Eπικίνδυνοι πολίτες

Η ΑΥΓΗ: 04/07/2010

Από το ελληνικό κράτος και τους μηχανισμούς εξουσίας πολιτογραφήθηκαν ως "επικίνδυνοι πολίτες". Πολίτες δευτέρας διαλογής, μιάσματα, ληστοσυμμορίτες ή στην καλύτερη περίπτωση άνθρωποι της διπλανής πόρτας στους οποίους οι νομοταγείς πολίτες δεν ανοίγουν την πόρτα του σπιτιού τους, οι αριστεροί βίωσαν τη δική τους περιπέτεια στον σκληρό 20ό αιώνα της ελληνικής ιστορίας.

Αυτή την περιπέτεια μελετά η Νένη Πανουργιά, καθηγήτρια ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, στο βιβλίο της:

"Dangerous Citizens: The Greek Left and the Terror of the State"

(Επικίνδυνοι Πολίτες: Η ελληνική αριστερά και η κρατική τρομοκρατία) που κυκλοφόρησε πριν από περίπου ένα χρόνο στις ΗΠΑ (Fordam University Press), τιμήθηκε από την Ένωση Εκδοτών των ΗΠΑ και άρχισε μόλις να συζητιέται και στη χώρα μας, χωρίς ακόμα να έχει εκδοθεί στην ελληνική.

Μια περιπέτεια μεγάλη, στην οποία η γνωστή ανθρωπολόγος καταδύεται προκειμένου να μελετήσει αυτούς τους "επικίνδυνους" πολίτες υπό το πρίσμα της πολυπλοκότητας της ανθρώπινης ιδιοσυστασίας, αλλά και της πολύπλοκης κοινωνικής συνθήκης που διαμορφώθηκε αυτή την περίοδο. "Όλοι ξέρουμε και έχουμε, ίσως, ζήσει την εμπειρία της «διπλωμένης» εφημερίδας που μας έδινε ο περιπτεράς, τον ρόλο των θυρωρών, τις συζητήσεις που γινόντουσαν χαμηλόφωνα στα γιορτινά τραπέζια. Είναι μια εμπειρία με μακρόχρονες προεκτάσεις" λέει η Νένη Πανουργιά και προσφεύγει στην προσωπική της ιστορία: "Η μητέρα μου η οποία, ως εκπαιδευτικός, είχε μείνει αδιόριστη επί επτά χρόνια στην δεκαετία του ’50 επειδή ήταν ΕΠΟΝιτισα, έφτασε στο τέλος της ζωής της να ζει με μερική άνοια. Μέσα στην άνοια της, όμως, όταν της είπα το 2005 ότι θα πήγαινα 'στην ΕΣΑ' για μια συνέντευξη, με κοίταξε έντρομη και μου είπε 'μην τους πεις τίποτα, ο,τι και να σου κάνουν'.

Αυτή είναι η έννοια της ενσωματωμένης γνώσης και εμπειρίας, βέβαια, την οποία συναντάμε πολύ συχνά σε παρόμοιες καταστάσεις" εξηγεί. Στο βιβλίο της διερευνά τις σχέσεις των αριστερών με το κράτος, τις ταλαιπωρίες και τους τόπους εγκλεισμού τους και τις επιπτώσεις στη ζωή και τον περίγυρό τους σε οικογενειακό, φιλικό, κοινωνικό επίπεδο, διερευνά τον τρόπο με τον οποίο κατέγραψε η μνήμη όλη αυτή την περιπέτεια μέσα από μαρτυρίες και αφηγήσεις αριστερών και μη αρχειακό υλικό, ενώ παράλληλα κρατά ανοιχτό διάλογο με τη σημερινή ελληνική πραγματικότητα, με τις ανάλογες προβολές σε σημαίνοντα γεγονότα όπως η δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου.

*“Ουσιαστικά η έρευνα αυτή ξεκίνησε” γράφετε στο βιβλίο σας “όταν άρχισα να αναρωτιέμαι”. Ποιος είναι αυτός ο 'Έλληνας αριστερός''. Τώρα που η έρευνα έχει πλέον ολοκληρωθεί, ποια είναι η απάντηση;

"Δεν υπάρχει σταθερή απάντηση. Θα έλεγα ότι ο δεξιός βρίσκεται σε σταθερή σχέση με την εννοιολόγηση και την άσκηση της εξουσίας, ενώ ο αριστερός θέτει την εξουσία και τη σχέση του μαζί της υπό διαρκή έλεγχο και διερώτηση".

* Ερευνήσατε την περιπέτεια της ελληνικής αριστεράς σε συνθήκες αποκλεισμού της από το κοινωνικό σώμα. Η πολυπλοκότητα των ιστορικών γεγονότων σε συνδυασμό με την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ζωής, που διαμόρφωσε αυτή την κρίσιμη περίοδο, πώς αποτυπώθηκε στην ίδια την κοινωνία και στις ζωές των ανθρώπων;

"Μια πτυχή αυτής της διττής πολυπλοκότητας είναι η έλλειψη σταθερών τύπων ανθρώπων - υπάρχουν, δηλαδή, πολλοί 'αριστεροί' ή 'δεξιοί' ή 'γυναίκες'. Επειδή η χώρα μπήκε στον Πόλεμο με ένα κοινωνικό σώμα ήδη κατακερματισμένο, βιώνοντας έναν εσωτερικό 'εμφύλιο' μετά το Ιδιώνυμο, δημιουργήθηκε μια κοινωνία μετέωρη και αμφιταλαντευόμενη: απόρριψη του κράτους, αλλά ταυτόχρονη επιθυμία για θέση στο Δημόσιο. Απαξίωση των νόμων αλλά και προσφυγή στα δικαστήρια. Έχουμε πολιτικά προοδευτικούς πολίτες που είναι κοινωνικά και επιστημονικά οπισθοδρομικοί. Και το αντίθετο. Αυτό δεν είναι υποκρισία. Καμιά κοινωνία δεν μπορεί να διατηρήσει μια άτεγκτη και άκαμπτη θέση επ’ άπειρον".

*Τι είδους άνθρωποι ήταν οι “ακίνδυνοι” πολίτες, αυτοί που έπαιρναν και εκτελούσαν τα διωκτικά μέτρα εναντίων των “επικίνδυνων” πολιτών;

"Το πολιτικό κλίμα που δημιουργήθηκε με το Ιδιώνυμο, μαζί με τον μετέπειτα υποστηρικτικό του ιστό (Επιτροπές Ασφάλειας, Πιστοποιητικά Κοινωνικών Φρονημάτων, Δηλώσεις) κατέστησε δυνατό τον διαχωρισμό μεταξύ 'ακίνδυνων' και 'επικίνδυνων'. Οι κυβερνήσεις από το Ιδιώνυμο και μετά που με διάφορα κίνητρα εκπαίδευαν 'ακίνδυνους' πολίτες (χαφιέδες), όχι μόνο δεν δημιουργούσαν πολίτες, αλλά δυσχέραιναν την ενεργό σχέση μεταξύ πολίτη/κράτους. Αυτό το κλίμα έδωσε την ευκαιρία σε πολίτες οι οποίοι δεν ήταν 'επικίνδυνοι' να διερευνήσουν και να διανύσουν την απόσταση που τους χώριζε από την εξουσία. Μαζί με τα σαφή ιδεολογικά κίνητρα που υπαγόρευσαν την εξίσωση του αριστερού με τον κίνδυνο και νομιμοποίησαν τη χρήση βίας για την εξόντωσή του, δημιουργήθηκαν οι 'φιλήσυχοι' πολίτες".

*Υπό τις συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού, πώς ορίζονται και οριοθετούνται οι έννοιες πόλις-πολίτης-πόλεμος;

"Ο κοινωνικός εγκλεισμός αποτελεί παρέκβαση της έννοιας της πόλης. Οπότε η έννοια της πόλης και του πολίτη μόνο κατά παρέκβαση αντιστοιχούν στην αρχική τους σημασία. Αν σκεφτούμε τη θέση του Χομπς, ότι ο πόλεμος είναι τα λύτρα που πληρώνουν οι κοινωνίες για την είσοδό τους στον πολιτισμό μέσα από την εγκαθίδρυση της πόλης και τη στελέχωσή της από τον πολίτη, τότε η χειρονομία η οποία θέτει την πόλη υπό εμπόλεμη κατάσταση με τον πολίτη σηματοδοτεί την επαναφορά της σε ένα χρόνο πριν τον πολιτισμό, μεταθέτει, δηλαδή, χρονικά την πολιτεία σε μη-πολιτική κοινωνία".

*“Δεν μπορώ να το καταλάβω! Σε όλον τον κόσμο η Ιστορία γράφεται από τους νικητές. Στην Ελλάδα, αντίθετα, γράφτηκε από τους ηττημένους, κι εμείς καταλήξαμε να πρέπει ν' απολογούμαστε κιόλας” σας λέει ένας από τους συνομιλητές σας που ανήκει στη δεξιά παράταξη. Τελικά από ποιους γράφεται η Ιστορία;

"Πάντοτε υπάρχουν δυο Ιστορίες: Η επίσημη, εκείνη που έχει πρόσβαση στην εξουσία και τους μηχανισμούς διατήρησής της γράφεται από τους νικητές, εκ των άνω και εκ του ασφαλούς. Η άλλη γράφεται εκ των κάτω και κυκλοφορεί σιωπηλά. Ο συνομιλητής μου λογοποιούσε την επιθυμία του να μην υπάρχει καν η δυνατότητα συγγραφής της 'άλλης' Ιστορίας. Γιατί, από την στιγμή που γράφεται μια άλλη Ιστορία, μια αντι-Ιστορία, θολώνει το τοπίο. Για αυτό και η πρόσφατη αναθεώρηση της Ιστορίας δεν προσπαθεί να διαφωτίσει σκοτεινά σημεία, αλλά να απονομιμοποιήσει, να καταστήσει παράνομη την αντι-Ιστορική κίνηση".

*Η εικόνα που είχε αποδοθεί στον “επικίνδυνο πολίτη” τον 20ό αιώνα πώς διαμορφώνεται στον 21ο αιώνα;

"Η χρήση του όρου 'πολίτης' στο βιβλίο δεν είναι σχηματική. Αναφέρεται συγκεκριμένα στους πολίτες ενός κράτους. Συνεπώς, ο «Μουσουλμάνος» του 21ου αιώνα δεν μπορεί να εξισωθεί με τον 'επικίνδυνο πολίτη' του 20ού, ο οποίος ελέγχει και κρίνει το κράτος του και διεκδικεί την ίση μεταχείρισή του από τον νόμο. Η σχέση της σύγχρονης Δύσης με το Ισλάμ είναι απότοκο μιας αυτοκρατορίας νεοαποικιοκρατών όπου η έννοια του 'πολίτη' δεν έχει καμιά βαρύτητα".

*Ξεκινάτε το βιβλίο σας με το ποίημα “Κάποτε θά 'ρθουν” του Λευτέρη Παπαδόπουλου που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης και ερμήνευσε ο Παύλος Σιδηρόπουλος, και ολοκληρώνετε την αφήγησή σας με τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 2008, όπου κατά κόρον ακούστηκε αυτό το τραγούδι. Αυτά τα σημερινά παιδιά, που αρνούνται σχεδόν όλα τα χαρακτηριστικά του 'επικίνδυνου πολίτη' της περιόδου που πραγματεύεται το βιβλίο σας, πώς εμπλέκονται σε μια ιστορία για “επικίνδυνους πολίτες”;

"Επέλεξα το τραγούδι πριν τον Δεκέμβρη. Τα παιδιά του Δεκέμβρη είχαν ελάχιστη αίσθηση της προ της ζωής τους Ιστορίας. Τα συνθήματα στους τοίχους έπαιξαν και τον ρόλο ιστορικού μαθήματος, όταν μαθητές του λυκείου ρωτούσαν: τι ήταν 'η Βάρκιζα'; 'Ο Δεκέμβρης'; Μια γνώση, όμως, ήταν σταθερή: 6 Δεκέμβρη πέθανε 'ο Παύλος'. Από κει, το νήμα της νοηματοδότησης της ιστορίας ήταν βραχύ. Ο Σιδηρόπουλος ακούστηκε τον Δεκέμβρη γιατί ήδη ακουγόταν από πριν.

Η διδασκαλία της ιστορίας στους δρόμους των Εξαρχείων ήταν μια επιμορφωτική χειρονομία που επικάθησε πάνω σε μια άλλη γνώση, μιας άλλης αντίστασης που έβραζε εδώ και πολύ καιρό - απέναντι στον εφησυχασμό της δικής μας γενιάς. Έχει αναφερθεί συχνά η φουκωική θέση ότι ο Δεκέμβρης δεν παρήγαγε τίποτα, ότι το όποιο πολιτικό του έργο κατασπαταλήθηκε τότε. Διαφωνώ. Ναι μεν ο Δεκέμβρης δεν δημιούργησε σταθερό εφηβικό κίνημα, αλλά παρήγαγε μια νέα αντίληψη αντίστασης. Αυτοδιαχειριζόμενοι χώροι, καταλήψεις εγκαταλελειμμένων κτηρίων, αλληλεγγύη μεταξύ των εφήβων. Βρισκόμαστε στην μεγαλύτερη ιστορική καμπή που έχουμε βρεθεί μετά τον Εμφύλιο και τα παιδιά του Δεκέμβρη άνοιξαν ένα βαθύ ρήγμα στο συμπαγές αφήγημα περί τάξης και ευημερίας του νεοφιλελευθερισμοί.